Zakażenia wirusem opryszczki pospolitej (HSV, Herpes Simplex Virus) należą do najpowszechniejszych na świecie i powodują nawracające infekcje przez całe życie. HSV należy do rodziny Herpesviridae, a jego materiał genetyczny stanowi dwuniciowe DNA. Wyróżniamy dwa typy tego wirusa – HSV-1 oraz HSV-2. Pierwszy zwykle wywołuje opryszczkę w okolicy ust (tzw. „zimno”), drugi opryszczkę narządów płciowych, choć zdarza się także na odwrót. Oba warianty wirusa powodują podobne symptomy, lecz zlokalizowane w różnych obszarach ciała.
Blisko 90% Polaków jest zakażonych HSV-1, a infekcja HSV-2 dotyka niecałych 10% populacji.
U około 40% zakażonych dochodzi do objawowych nawrotów choroby w obrębie błon śluzowych i skóry. Zwykle pojawiają się one 1-2 razy w roku, choć zdarzają się osoby, u których opryszczka nawraca nawet kilkanaście razy rocznie. Do pierwszej infekcji HSV-1 najczęściej dochodzi w dzieciństwie lub wczesnej młodości, natomiast HSV-2 – w okresie aktywności seksualnej (20.–30. rok życia).1,2
Zarazić można się przede wszystkim przez bezpośredni kontakt ze skórą lub błoną śluzową objętą procesem chorobowym, a także ze śliną i wydzieliną pęcherzykową. HSV-1 może przez krótki czas pozostawać aktywny na przedmiotach codziennego użytku, takich jak sztućce, naczynia czy ręczniki, co sprzyja transmisji wirusa poprzez wspólne korzystanie z tych samych rzeczy. HSV-2 przenosi się głównie podczas kontaktów seksualnych. Co istotne, do zakażenia HSV dochodzi nawet przy braku widocznych zmian skórnych, ponieważ wirus może być wydzielany również w okresie bezobjawowym. Istnieje także ryzyko zakażenia okołoporodowego. Objawy infekcji pierwotnej zwykle pojawiają się w ciągu 2 do 20 dni od kontaktu. 2,3
Wirus opryszczki posiada zdolność do utrzymywania się w układzie nerwowym gospodarza, dzięki czemu jest w stanie doprowadzać do nawrotów choroby. Podczas infekcji pierwotnej przemieszcza się wzdłuż neuronów czuciowych do zwojów nerwowych, najczęściej trójdzielnego lub krzyżowych, gdzie pozostaje w stanie uśpienia. W tej formie pozostaje w organizmie przez całe życie i jest okresowo wydalany, np. w ślinie. Pod wpływem określonych czynników dochodzi do jego reaktywacji i przemieszczenia do komórek skóry, gdzie wywołuje objawy kliniczne.4
Główne przyczyny reaktywacji zakażenia i wystąpienia opryszczki to:
- stres i przemęczenie,
- infekcje górnych dróg oddechowych,
- gorączka,
- zmiany pogody i nagłe wahania temperatury,
- nadmierna ekspozycja na słońce (promieniowanie UV),
- menstruacja,
- niedobór snu,
- miejscowe uszkodzenia skóry w okolicy warg, np. podczas zabiegów stomatologicznych lub medycyny estetycznej,
- leki i stany obniżające odporność, np. kortykosteroidy, chemioterapia, immunosupresja, choroby przewlekłe.2,3,5
U około 60% osób przed pojawieniem się zmian skórnych występuje faza prodromalna (okres objawów zwiastunowych), trwająca zwykle do 24 godzin. Jest ona wynikiem intensywnego namnażania wirusa w zakończeniach nerwów czuciowych skóry lub błon śluzowych. Chorzy odczuwają swędzenie, mrowienie, pieczenie lub ból w miejscu, w którym wkrótce rozwinie się opryszczka – choć mniej więcej u ¼ osób na tym etapie infekcja zatrzymuje się i nie dochodzi do rozwoju widocznych pęcherzyków.
W pozostałych przypadkach pojawiają się grudki na rumieniowym podłożu, najczęściej zlokalizowane na granicy czerwieni wargowej. W ciągu kilku następnych godzin przekształcają się w pęcherzyki wypełnione płynem, które następnie pękają, tworząc bolesne owrzodzenia. W kolejnych dobach powstaje miękki strupek, który z czasem twardnieje i odpada. Ponowne nawroty opryszczki pojawiają się najczęściej w tym samym miejscu lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Powrót do zdrowia następuje zazwyczaj w ciągu 10 do 14 dni. Infekcja może także przebiegać w sposób skąpoobjawowy lub zupełnie bez objawów, dlatego wielu zakażonych nie zdaje sobie sprawy z obecności wirusa.3,5
Chociaż opryszczka wargowa jest najczęstszą manifestacją kliniczną nawrotowej infekcji HSV, wirus może być także przyczyną zapalenia błony śluzowej jamy ustnej i dziąseł, mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenia rogówki oraz spojówek, opryszczki genitalnej, opryszczki skóry (np. wału paznokciowego). Może dochodzić także do zakażeń wielonarządowych, obejmujących między innymi płuca czy wątrobę.2,6
Podstawowym lekiem stosowanym w profilaktyce i leczeniu nawrotowej opryszczki wargowej jest acyklowir – substancja przeciwwirusowa, która hamuje namnażanie wirusów HSV. Jest dostępny bez recepty w formie tabletek (np. Hascovir control, Hascovir control MAX) lub postaci do stosowania miejscowego – kremów (np. Hascovir pro) oraz niewidocznego na skórze żelu (Hascovir LIPOŻEL). Leczenie epizodu nawrotowego powinno rozpocząć jak najszybciej – w okresie prodromalnym lub tuż po pojawieniu się pierwszych zmian, natomiast profilaktykę warto rozważyć szczególnie w okresie narażenia na czynniki wywołujące (np. intensywny stres, zwiększoną ekspozycję na światło słoneczne). Zastosowanie acyklowiru pozwala na ograniczenie rozwoju infekcji oraz zmniejszenie częstości nawrotów.5,6
